Wij volgen hen op hun wandeling door Montfoort. De wandeling zelf is weliswaar fictief, maar de inhoud van de toelichting berust op historisch feitenmateriaal.
De wandeling begon in de Hoogstraat, de belangrijkste straat van de stad. Die was lang geleden aangelegd op de IJsseldijk en lag daarom wat hoger dan andere straten. In de Hoogstraat stonden de grootste huizen van de stad en hier woonden vele aanzienlijke burgers. Ze hadden een gunstige plaats om te wonen gekozen, dicht bij het stadshuis, de St. Janskerk en de Hollandse IJssel. Onder de bewoners van de Hoogstraat bevonden zich vele winkeliers en ambachtslieden. Om laden en lossen vanuit de schepen die aan de kade in de IJssel lagen te vergemakkelijken, hadden velen een uitgang in de stadsmuur gehakt.
Dit mocht alleen gebeuren met toestemming van het stadsbestuur en onder de voorwaarde dat de geschonden muur bij verhuizing of verkoop hersteld zou worden. Maar tegen die regel werd nogal eens gezondigd. De uitgangen waren bepaald een doorn in het oog van het stadsbestuur. Ze vergemakkelijkten smokkel van goederen en mensen in en uit de stad. Zodoende werden de belastingplicht en de plicht tot aanmelding ontdoken. Ongewenste vreemdelingen konden op deze manier ongemerkt de stad binnenkomen.(7)
Inmiddels leidde Willem Noteboom Johannes langs het stadhuis. Het bestuur van de stad, gevormd door schout, burgemeesters en vroedschappen, vergaderde daar iedere maandag. Naast dit politieke bestuur was er het gerecht, waar schout, burgemeesters en schepenen rechtspraken. Misdadigers werden overigens niet in Montfoort maar in Utrecht, door het Hof van Utrecht berecht. Het Montfoortse gerecht bemiddelde vooral in geschillen tussen burgers onderling.(8) De schout zorgde daarnaast in de stad voor de bewaking van de rust. Zijn ondergeschikten, de dienders van justitie, zagen tijdens hun ronde toe op het straatleven. Wie tegen de regels zondigde werd beboet.
Beide wandelaars waren ondertussen rechtsaf geslagen en de Hofstraat ingelopen. De straatnaam herinnerde aan het Hof, het kasteel van de burggraven van Montfoort. In de Hofstraat stonden niet veel huizen, wel bevonden zich hier enkele interessante gebouwen, zoals de Commanderij. Deze lag aan de linkerzijde van de straat en bestond uit een kapel met bijgebouwen.
Het fraaie toegangspoortje getuigde van een rijk rooms verleden. De Commanderij was in 1544 gesticht door de Johannieter orde. In de zeventiende eeuw, na de Reformatie moest de orde het complex ontruimen, waarna de gebouwen overgingen in particuliere handen. In de zeventiende en achttiende eeuw diende de kapel achtereenvolgens als woon- en werkplaats voor een schout, een grutter en een bakker. Noteboom wees vervolgens naar de grote kerk aan de rechterkant van de straat, die vanouds het religieuze centrum van de stad vormde, de St. Janskerk. De imposante toren en de grootte van het kerkgebouw hebben wel aanleiding gegeven voor de veronderstelling dat het gebouw is ontworpen door een lid van de familie Keldermans, de beroemde Vlaamse bouwers van onder meer het stadhuis van Leuven. Het bewijs is daar nooit voor geleverd. De kerk dateert uit de tweede helft van de vijftiende eeuw. Na het verbod van de katholieke godsdienst rond 1600 viel de St. Janskerk toe aan de protestantse gemeenschap. De katholieken werden toen verzocht de ‘ware religie’ aan te nemen.
7 GAM 37: De notulen van 4 december 1730 bevat een ‘Publikatie betreffende de heimelijke binnenkomst van onvermogenden, afkomstig van buiten de stad’ + GAM 1230-1232.
8 Van de Water, III 1115, 1665;
Zie tevens RAU, Rechterlijk Archief. De inventaris van afdeling V, betreffende Montfoort, vermeldt, dat sinds 1545 de burggraven de hoge rechtspraak over hun rechtsgebied hadden verloren. Daarom oefende het stadsgerecht sinds die tijd geen rechtspraak in criminele zaken meer uit, behalve alleen in zaken waarvoor vechtboeten golden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten